Ամազոնուհիներ. լեգենդ

Ազատությունը՝ դա միշտ ոճային է:

Կոկո Շանել
Պատմական էքսկուրս

Ամազոնուհիների մասին հաղորդումները և լեգենդները մենք ստանում ենք անտիկ այնպիսի հեղինակներից, ինչպիսիք են՝ Հոմերոսը, Հերոդոտոսը, Ստրաբոնը, Դիդորոս Սիցիլացին և այլոք: Համաձայն այդ հաղորդումների, նրանք իշխանություններ են ունեցել Կասպից, Սև ծովերի մերձափնյա տարածքներում, Կովկասում, Հունաստանի հարակից կղզիներում: Դիոնիսոսը, որն ապրել է մ. թ. ա. երկրորդ դարում, հաղորդում է, որ Ամազոնուհիների պետականություն գոյություն է ունեցել Հյուսիսային Աֆրիկայում և վերացել է Տրոյական պատերազմից շատ դարեր առաջ: 

Լիբիայում, Թունիսում և Ալժիրում, ապրում էին ցեղեր, որոնց կանայք առանձնանում էին իրենց ռազմատենչությամբ: Օրինակ գորգոնյան ցեղերի կանայք սովորում էին ռազմական գործը և ժամանակի ընթացքում համալրում էին այդ ցեղերի բանակի շարքերը, իսկ տղամարդիկ զբաղված էին տնային գործերով և երեխաների խնամքով: Սակայն կային ամազոնուհիների խմբեր կամ ցեղեր, որտեղ տղամարդն անելիք չուներ: Ինչպե՞ս էին շարունակում սերունդը: Գարնանային ամիսներին, նրանք հանդիպում էին հարևան ցեղերի պատանիներին և երիտասարդներին: Ծնված աղջիկներին պահում էին իրենց մոտ, իսկ տղաներին հանձնում էին հայրերին: Բնություն դու ամենազոր:

Ամազոնուհիներն ունեին բավականին զարգացած իրավական համակարգ, որը ժամանակի ընթացքում վերցրեցին ինչպես հարևան ժողովուրդները, այնպես էլ հին հրեական պետությունը: 

Ամազոնուհի բառը մինչ այժմ չունի ճշգրիտ և ընդունված ստուգաբանություն: Նրանց կրոնական ընկալումները և պատկերացումները ևս հնարավորություն չեն տալիս անել որոշակի դիտարկումներ: Ամազոնուհիները ունեն կառուցած տաճարներ, որոնք նվիրված են Հերային՝ Զևսի կնոջը, Աթենասին և այլ իգական սեռի աստվածուհիների, որոնք անտիկ աշխարհում, ինչու չէ, նաև մեր օրերում, համարվում էին կանացի կատարելության խորհրդանիշեր: 

Այս ամենով հանդերձ պետք է փաստել, որ հունահռոմեական աղբյուրներում, նրանց մասին հաղորդումները բավականին հակասական են՝ միաժամանակ հետաքրքրաշարժ: Ի վերջո լեգենդը մնում է լեգենդ: Ի վերջո, հին աշխարհում քիչ չէին ցեղերը, որտեղ տարածված էր մայր իշխանությունը, իսկ կառավարման հիմնական ֆունկցիաները, որի մեջ մտնում էր նաև ռազմի գործը՝ իրականացնում էին կանայք: Միգուց է ազգագրական այս միջավայրն է, որ ստիպել է անտիկ հեղինակներին հակասական տեղեկություններ հաղորդել նրանց կյանքի, կենցաղի և իշխանությունների վերաբերյալ:

Կենցաղ

Այս ամենով հանդերձ, հետաքրքիր է անդրադառնալ նրանց կենցաղի մի քանի մանրամասներին: Ինչպես հաղորդում է Հերոդոտոսը, նրանց կյանքի գլխավոր բաղադրիչը ռազմական գործողություններին մասնակցելն էր:  Թերմոդոնտ գետի շրջակայքում ապրող ամազոնուհիների, հարևան ցեղերի մեջ առաջինն էին, որոնք ունեցան երկաթից պատրաստված զենքեր և տեղաշարժվում էին ձիերով: Նրանք զինված էին նետ ու աղեղով, կացիններով, նիզակով: Ունեին վահաններ: Կենդանիների մորթուց պատրաստում էին թիկնոցներ և գոտիներ: Տարածված է տեսակետ, որ ռազմական նպատակներից ելնելով ամազոնուհիները կտրում էին աջ կուրծքը, սակայն որոշ հեղինակներ պնդում են, որ նրանք ոչ թե կտրում էին, այլ համապատասխան ձգաններով կապելով, կասեցնում էին կրծքի աճը: Նրանց անձնական կյանքի մասին հաղորդումները կրում են կիսաառասպելական, կիսահեքիաթային բնույթ, բայց ամեն դեպքում հետաքրքիր են մշակութաբանության և ազգագրության տեսանկյունից: Այստեղ նախ և առաջ հետաքրքրական է երեխայի ապագա հորն ընտրելու հանգամանքը, որը շատ տիպիկ է խառնամուսնական համայնքներին: Բայց մեկ բացառությամբ: Ընտրության իրավունք ունեին միայն կանայք: Այսինքն մի ցեղի կանայք ունեին ներքին հավասար իրավունքներ մեկ այլ ցեղից տղամարդ ընտրելու հարցում: Այդ ընտրության մեջ կանանց ցեղը գերակա էր տղամարդկանց նկատմամբ: Այստեղից էլ գալիս է ազատ սեքսի յուրօրինակ դինամիկան, որն իր արտացոլումը կգտնի 20-րդ դարի ֆեմինիստական շարժումներում: 

Մի քանի փաստ

1928 թվականին, Զեմո Ախվալա կոչվող վայրում, որը գտնվում է Սև ծովի տարածքում, հնագետները բացեցին մի արքայական դամբարան, որում թաղվածի ոսկորները, զենքերը, թագը և շատ այլ զարդեր փայլուն պահպանված էին: Ուսումնասիրությունները պարզեցին, որ դա կնոջ կմախք է: 1971 թվականին, ՈՒկրաինայում բացվեց մի դամբարանը, որտեղ արքայական թաղումներին բնորոշ ճոխությամբ թաղված էր մի կին, որի կողքին թաղված էր մի աղջնակ՝ նույնպես շքեղության մեջ պարուրված: 2500 տարի հնության ռազմիկ կանանց դամբարաններ են բացվել նաև ներկայիս Ղազախստանի տարածքում: Իսկ ո՞վքեր են նրանք:

Պատահական չէ նաև, ամազոնուհիների կերպարային լուծումները անտիկ գրականության, թատրոնի, ստեղծագործությունների մեջ: Արդի փուլում ևս այդ հետաքրքությունը չի նվազում, անգամ նկարահանվում են բազմասերիանոց ֆիլմեր:

Գեղեցիկ են և հետաքրքիր:

Աղբյուրներ և գրականության ցանկ

Диодор Сицилийский, Книга XVII, М., 1993.

Косвен М.О., Амазонки, История легенды, М., 1947.

Страбон, География, т. 14, 17. M., 1994.

Хазанов А. М., Социальная история скифов, М., 1975.